ضحاک افسانه شاه مار ساخته کمپانی تئاتر تجربی بوستون است. این کمپانی توسط وحدت یگانه و همسرش دنیا یگانه که از تهران به بوستون مهاجرت کرده بودند همراه با انجین اوزساهین از ترکیه ساخته شده است. اجرای ضحاک با همکاری رپرتوار تئاتر آمریکا و بخشی از پروژه کمپانی A.R.T بنام گفتگوی تمدن ها روی صحنه رفته است. مصاحبه با عوامل این اجرا توسط هیثر واتر انجام شده که نقش دراماتورژر را در اجرای پیشین این گروه بنام مادر برعهده داشت.
این اجرا اولین بار در طول قرنطینه کووید ۱۹ در آمریکا اجرا شد. اولین سوال واتر نیز در این باره است. اینکه بین این دو نوبت شرایط چه فرقی کرده است؟ یگانه در پاسخ به این سوال از شرایط اجتماعی آمریکا در آن زمان میگوید و ریاست جمهوری ترامپ را به دیکتاتوری ضحاک تشبیه میکند. او میگوید ضحاک فقط درباره یک حاکم ستمگر که به شکلی استعاری مغز جوانان کشورش را میخورد نیست، بلکه بیشتر به جامعه ای میپردازد که این حاکم را درون خود میپروراند. این جامعه در دنیای مدرن امروز بخصوص در کشوری مثل آمریکا پیچیده تر شکل میگیرد.
در ادامه واتر به اجرای مادر اشاره میکند که در آگوست ۲۰۲۰ هنرمندانی از عراق و ایران گرد هم آمدند. واتر از این نمایشنامه به عنوان یک اثر قرص و محکم به زبان انگلیسی یاد میکند که این خود روند تمرینات را آسان تر می‌کرد. اما حالا که ضحاک متنی کهن از ادبیات فارسی است که به انگلیسی ترجمه شده است، روند تمرینات به چه شکل پیش می‌رود؟
وحدت در پاسخ میگوید که روند تمرینات در کمپانی تئاتر تجربی بوستون برای همه پروژه ها یکسان است. تمرین از فضای خالی شروع می شود که بازیگران، کارگردان و طراحان افکار و احساسات خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و اجازه می‌دهند تا روابط بین افکارشان شکل گرفته و رشد کند. وحدت بر این نکته تاکید میکند که هدف کمپانی تئاتر تجربی بوستون آن است که بازیگران و مخاطبین بتوانند ارتباطی معنادار بین احساسات و رویاهای یکدیگر در عمیق ترین سطح ممکن پیدا کنند. او میگوید هدف تولیدات ما ایجاد ارتباط معنادار بین بازیگران و تماشاگران برای الهام بخشیدن به کاوش جمعی از احساسات اسیر شده در بدن و ناخودآگاه است. روند تمرین ما برای دستیابی به این اهداف طراحی شده است.
در ادامه دنیا یگانه بیشتر روند تمرینات را شرح داد: خلق یک نمایشنامه جدید در BETC از رتباط و گفتگو بین همه هنرمندان شروع می شود. اولین قدم، ارتباطی است که با خودتان احساسات، خاطرات و تصاویری که برایتان می آید برقرار می کنید. سپس آنها را با دیگران به اشتراک می گذارید. شما گوش می دهید، تماشا می کنید و پاسخ را احساس می کنید. درباره روند ضحاک: وحدت یک سری تمرینات فشرده برای هفته های اول تمرین طراحی کرد که در آن من و انگین می توانستیم با گفتن هر کلمه یا نواختن هر نت با خود و یکدیگر ارتباط برقرار کنیم. این ارتباط فقط بین اجراکنندگان اتفاق نمی افتد، بلکه در مورد فضا و تمام جزئیات، مانند نورها، صداها، و وسایلی که می تواند بر شما و احساس شما تأثیر بگذارد، نیز وجود داشت. به همین دلیل است که آنچه من روی صحنه استفاده می کنم نه تنها وسایلی هستند که به من کمک می کنند تا داستان را روایت کنم، بلکه آنها همبازیگران من هستند! بعداً که کار روی داستان را شروع کردیم، تمام پیشرفت شخصیت برای من به عنوان یک بازیگر در رابطه با چیزی بود که ما سه نفر در هر تمرین کشف می‌کردیم و کاوش می‌کردیم.
واتر به ارتباط کمپانی تئاتر تجربی و ایده های یرژی گروتوفسکی تحت عنوان تئاتر بی چیز اشاره می کند. وحدت یگانه نیز در ادامه می افزاید که در کار گروتوفسکی، بدن بازیگر آن منبع اصلی است که شخصیت را می سازد، متن را تحلیل میکند و حرکات را در بستر نمایشنامه پیدا میکند. اما در کار من در ۱۵ سال اخیر به دلیل الهام زیادی که از موسیقی جز گرفته ام، کار گروتوفسکی را با این موسیقی ترکیب کرده ام. من دوست دارم این محصول را تئاتر جز بنامم. دوگانه جزی که بین دنیا و انجین شکل میگیرد. بدن این دو آن منبع اصلی است که داستان کهن فارسی مثل ضحاک را به مسائل روزمره پیوند می‌زند.
در ادامه وحدت میگوید که تئاتر ضحاک ساخته کمپانی تئاتر تجربی بوستون از روشی از داستان گویی ایرانی قدیمی به نام نقالی نیز بهره برده است. نقال کسی است که نقاشی های متعددی از شاهنامه پشت سر وی حضور دارند و تنها با یک چوب دستی و از طریق بدنش داستان های شاهنامه را روایت میکند. واتر نیز بر این نکته تاکید دارد که شاهنامه خود پتانسیل زیادی برای روایت دارد زیرا که از داستان های متعدد و قوی ساخته شده است.
در ادامه واتر از دنیا یگانه درباره اجرای پیشینش می‌پرسد. او علاوه بر بازیگری و رقص نمایشی بنام ارتباط ضعیف نوشته است که با نیکتا صبوری و پریسا بینات، دو بازیگر ایرانی که به بوستون مهاجرت کردند، آن را به روی صحنه برده است. خشونت علیه زنان و روابط مادر- دختری دو جز اصلی این نمایش است.
دنیا در جواب این سوال تئاتر را ساحتی برای خویش میداند که در آن می‌تواند آزادی خویش را جستجو کند. آزادی که تا پیش از آن هیچ گاه طعم آن را نچشیده است.
تئاتر ضحاک در تاریخ ۱۲ تا ۱۵ ژانویه ۲۰۲۳ در کمبریج بر روی صحنه رفت و به نسبت ابعاد پروژه موفقیت خوبی را نیز به لحاظ مالی بدست آورد.
